تاندون یک بافت نرم و شبیه باندی محکم است که عضله را به استخوان متصل می کند و زمانی که عضله منقبض می شود تاندون کشیده شده و مفصل حرکت می کند.
انگشتان دست دو نوع تاندون دارند. تاندون های فلکسور Flexor tendon و تاندون های اکستانسور Extensor tendon.
هر انگشت دست دو تاندون فلکسور دارد بجز شست که یک تاندون فلکسور دارد. این تاندون ها در سطح کفی دست و انگشت قرار دارند ( سطحی از دست یا انگشت را که مو ندارد و پوست آن روشن تر بوده و وقتی جسمی را میگیرید با آن در تماس قرار میگیرد را سطح کفی یا پالمار Palmar و سطح مقابل آنرا سطح پشتی یا دورسال Dorsalمینامند).
این تاندون ها بین پوست و استخوان انگشت قرار گرفته اند. یکی از این تاندون های فلکسور به بند انتهایی انگشت چسبیده و آنرا خم میکند. به این تاندون، خم کننده عمقی انگشت Flexor digitorum profundus FDP میگویند. تاندون دیگر به بند وسطی انگشت میچسبد و آنرا خم میکند. به این تاندون، خم کننده سطحی انگشت Flexor digitorum sublimis FDS میگویند. تاندون های اکستانسور انگشتان در سطح پشتی آن واقع شده و مسئول راست کردن انگشتان هستند.
وقتی که تاندون آسیب می بیند حرکت مختل می شود و محل آسیب ممکن است دردناک باشد
ترمیم تاندون کمک می کند تا حرکت مفصلی دوباره برقرار شود.
شایعترین آسیب تاندون های دست پارگی آنها است و شایعترین علت پاره شدن این تاندون ها اصابت اجسام تیز و برنده مثل چاقو، شیشه یا لبه تیز فلزات است. گاهی اوقات پارگی تاندون فلکسور انگشت به علت راست شدن شدید یک انگشت خم شده است. مثلا وقتی یک ورزشکار رزمی، لباس حریف را گرفته و حریف با عقب رفتن سعی در خارج کردن لباس از دست وی میکند مفصل انتهایی انگشت وی به ناگهان از حالت خم شده راست میشود و همین حرکت میتواند به علت وارد آوردن کشش زیاد روی تاندون فلکسور عمقی انگشت موجب پاره شدن آن شود.
چون در انگشتان دست، اعصاب بسیار نزدیک به تاندون ها قرار گرفته اند، در بسیاری موارد آسیب تاندونی عصب هم آسیب دیده است. در بیماری آرتریت روماتوئید تاندون های فلکسور ضعیف میشوند و ممکن است بدون اینکه نیروی زیادی به آنها وارد شود پاره شوند.
علائم پارگی تاندون دست
مهمترین آنها عبارتند از :
• ناتوانی در حرکت دادن مفصل انگشت
• باز ماندن انگشتی که تاندون آن پاره شده است
• درد در هنگام خم کردن انگشت
• زخم در سطح کفی انگشت
• تورم خفیف روی مفصل انتهایی انگشت در سطح کفی
• درد در حین لمس قسمت کفی انگشت
تشخیص پارگی تاندون دست
هر آسیبی در دست را باید به پزشک نشان داد. بسیاری اوقات بیمار فکر میکند آسیب دست یا انگشت وی خفیف بوده و خوب میشود. بعد از گذشت مدتی که بهبودی را مشاهده نمیکند به متخصص ارتوپدی مراجعه میکند ولی متاسفانه همین تاخیر میتواند موجب عواقب جبران ناپذیری در دست شود. اینکه بعد از ضربه شما میتوانید انگشت خود را خم و راست کنید به هیچ وجه نشانه سالم بودن تاندون های دست شما نیست. ممکن است حتی با وجود آسیب به تاندون فلکسور سطحی انگشت یا آسیب به تاندون اکستانسور انگشت، شما بتوانید انگشت خود را خم و راست کنید. پس به محض هرگونه ناراحتی در دست بعد از ضربه به پزشک مراجعه کنید.
درمان پارگی تاندون دست
درمان پارگی تاندون های انگشتان در اکثر قریب به اتفاق موارد عمل جراحی است. جراحی هرچه زودتر انجام شود نتایج بهتری دارد. در حین جراحی پزشک دوسر تاندون را در کنار هم قرار داده و بخیه میزند. بعد از اتمام جراحی، دست در آتل گچی قرار داده میشود تا حمایت شود. دستورات پزشک ارتوپد در مورد طرز تعویض پانسمان یا طرز نگهداری آتل یا حرکت دادن یا ندادن انگشت دست بعد از جراحی نهایت اهمیت را برای رسیدن به نتیجه مطلوب دارد. جراحی تاندون های دست یکی از جراحی هایی است که نیازمند همکاری بسیار نزدیک بیمار با پزشک است. بدون رعایت دقیق و کامل توصیه های پزشک نتیجه مطلوب از جراحی حاصل نمیشود.
اگر حین جراحی تاندون سالم کافی جهت ترمیم وجود نداشته باشد می توان از پیوند تاندون یا انتقال تاندون استفاده کرد و از پا یا سایر قسمت های بدن برای پیوند می توان استفاده کرد.
عصب
پزشک معالج نمیتواند تک تک این رشته های باریک را مانند تک تک سیم های مسی یک کابل تلفن پیدا کرده و به هم بخیه بزند. در بخیه زدن اعصاب، پزشک جراح فقط غلاف بافتی را که دورتادور این رشته ها قرار گرفته را با میکروسکوپ ترمیم می کند.
اگر فرض کنیم درون عصب 1000 رشته عصبی قرار گرفته است مسلما فرض دور از انتظاری است که فکر کنیم هر هزار رشته در یک طرف بریدگی دقیقا در مقابل رشته نظیر خود در طرف مقابل قرار بگیرند. شاید از این هزار رشته ده رشته هم به درستی در مقابل رشته نظیرش قرار نگیرد ولی این مهم نیست. کافی است هر رشته عصبی در مقابل یک رشته دیگر قرار گیرد تا در مقابل یک فضای خالی.
اگر از این هزار رشته عصبی، رشته شماره 27 در طرف بالا در مقابل رشته شماره 653 در طرف پایین قرار گیرد به خوبی به آن متصل میشود. فکر میکنید چه اتفاقی میفتد.
اگر این عصب حرکتی باشد وقتی مغز دستور میدهد عضله مربوط به رشته عصبی شماره 27 حرکت کند عضله مربوط به رشته عصبی شماره 653 حرکت میکند. بعد از مدتی مغز یاد میگیرد که هرگاه قصد حرکت عضله رشته شماره 653 را داشت عصب شماره 27 را تحریک کند. به این طریق مغز خود را دوباره برنامه ریزی میکند. بعد از مدتی فرد اصلا متوجه این تغییر نمیشود و وقتی میخواهد عضله عصب شماره 653 را حرکت دهد واقعا فکر میکند مغزش در حال تحریک عصب شماره 653 است.
میبینید که با وجود اینکه عصب ها درست در مقابل هم قرار نگرفته اند ولی مغز این مشکل را حل میکند. ولی یک مشکل هست که قابل حل شدن به توسط مغز نیست و آن وقتی است که عصب شماره 27 در مقابل هیچ عصبی در طرف مقابل قرار نگرفته است.
در مورد اعصاب حسی هم مغز به روش گفته شده خود را مجددا تنظیم میکند تا تحریک عصب حسی را درست در محل خودش حس کند.
هرچه عصب کوچکتر بوده و رشته های کمتری داشته باشد احتمال اینکه رشته ها در مقابل یکدیگر قرار گرفته و در مقابل فضای خالی نباشند بیشتر است پس موفقیت جراحی ترمیم عصب هم بیشتر است.
هیچ وقت یک عصب بعد از ترمیم نمیتواند صد درصد به حالت قبل از آسیب برگردد به زبان دیگر هیچوقت موفقیت یک ترمیم عصب صد در صد نیست.
عوامل موثر در موفقیت آمیز بودن ترمیم یک عصب آسیب دیده عبارتند از :
- طریقه آسیب عصب : وقتی عصب به وسیله یک جسم برنده تیز کاملا صاف و تمیز بریده میشود نتیجه ترمیم آن بهتر است تا زمانی که لبه های عصب پاره شده به علت کند بودن جسم برنده له و نامنظم شده است.
- اندازه عصب : هر چه عصب کوچکتر بوده و به انگشت نزدیکتر باشد ترمیم آن موفقیت آمیز تر است تا اینکه عصب بزرگ باشد و یا به تنه نزدیکتر باشد.
- نوع عصب : نتیجه ترمیم در عصب هایی که بطور خالص حرکتی یا بطور خالص حسی هستند بهتر از زمانی است که عصب آسیب دیده هم رشته های حسی و هم رشته های حرکتی دارد. نتیجه ترمیم عصب رادیال بهتر از عصب مدیان و نتیجه ترمیم عصب مدیان بهتر از ترمیم عصب اولنا است.
- روش ترمیم : هر چه ترمیم دقیق تر و با مهارت بیشتری و با استفاده از میکروسکوپ انجام شود نتیجه آن بهتر خواهد بود.
- نوع ترمیم : نتیجه ترمیم سر به سر عصب بهتر از نتیجه ترمیم با استفاده از پیوند یا گرافت عصبی است.
- سن بیمار : هرچه سن بیمار دچار آسیب عصبی کمتر باشد نتیجه ترمیم بهتر است.
عصب یک عضو شکننده است و می تواند در اثر فشار، کشیدگی و ترومای نافذ آسیب ببیند.
آسیب عصبی باعث توقف انتقال سیگنال های مغزی شده و در نهایت عضله قادر به انقباض نبوده و فرد اختلال در حس پیدا می کند.
اعصاب محیطی سیستم الکتریکی بدن را تشکیل می دهند.
اعصاب حرکتی باعث انتقال پیام بین مغز و عضلات می شوند و باعث حرکت مفصلی و جابجایی فرد می شوند در حالی که اعصاب حسی باعث انتقال پیام بین سایر قسمت های بدن و مغز شده و دریافت انواع حس ها توسط فرد را به عهده دارند.
آسیب های کششی یا فشاری باعث می شوند تا فیبر های عصبی آسیب ببینند و نقل و انتقال سیگنال ها را مختل می کنند در حالی که آسیب های نافذ باعث می شوند تا هم فیبر های عصبی و هم روکش عصبی آسیب ببیند.
اگر روکش عصبی سالم باشد ممکن است بعد از مدتی فیبر های عصبی رشد کنند و ارتباط عصبی دوباره برقرار شود ولی در آسیب همزمان روکش و فیبر های عصبی اگر ترمیم عصبی به روش جراحی انجام نشود رشد مجدد فیبر های عصبی از کانال عصبی خارج شده و یک توده بسیار دردناک بنام نروما را تشکیل می دهند.
وقتی که روکش عصبی به روش جراحی (میکروسکوپ) ترمیم شد عصب در مدت 3 تا 4 هفته شروع به ترمیم می کند و بر اساس سن بیمار و فاکتور های موثر دیگر تقریبا با سرعت یک اینچ در ماه رشد می کند.
قطع عصب موجب بروز مشکلاتی دائمی برای بیمار میشود. این بدان معنی است که بعد از ترمیم عصب کارکرد آن بهتر میشود ولی هیچگاه به حد قبل از آسیب نمیرسد.
بعد از ترمیم عصب کارکرد آن فورا برنمیگردد. بسته به اینکه محل ترمیم تا محل اعمال اثر عصب چقدر فاصله داشته باشد این زمان متغیر است. هر چه این فاصله بیشتر باشد زمان لازم برای بازگشت کارکرد عصب هم بیشتر میشود. در آسیب های عصب اولنار در ناحیه ساعد که ترمیم میشوند حدود یک سال تا یک سال و نیم طول میکشد تا عصب شروع به کار کند.
در این مدت که بیمار انتظار میکشد باید مراقب باشد عضلات دستش ضعیف نشوند. چون در این مدت عضلات به توسط عصب تحریک نمیشوند کار نکرده و ناچار ضعیف میشوند. به همین منظور بیمار باید تحت نظر فیزیوتراپ از دستگاه های تحریک الکتریکی عضله استفاده کند تا عضله لاغر و ضعیف نشود. همچنین بیمار باید مراقب باشد پوست انگشتانی که بیحس شده اند دچار سوختگی نشوند.
هر چقدر آسیب عصبی در قسمت های بالاتر (دور از نوک انگشتان) اتفاق بیافتد بازگشت عصبی بیشتر طول می کشد مثلا به دنبال آسیب عصبی در بازو ممکن است دو سال طول بکشد تا رشد عصبی به نوک انگشتان برسد.
احساس گزگز در نوک انگشتان بدنبال ترمیم عصب یک فرایند خوش خیم بوده و نشان از برگشت عصبی است.
فاکتور هایی که در نتیجه ترمیم عصب دخالت دارند عبارتند از سن ، نوع زخم ، نوع آسیب عصبی و مدت زمانی که از آسیب عصبی گذشته است که در بالا توضیح داده شد.
(جهت مشاهده نمونه جراحی پیوند عضو و تاندون و عصب به قسمت گالری جراحی - جراحی های ارتوپدی مراجعه کنید )